فهم دینی را اگر مردم درک کنند، هم با عقلشان مطابق است و هم با فطرت و سعادتشان هم‌خوانی دارد و البته خیلی شیرین است؛ امام صادق(ع) شیرینی فهم تخصصی دین را به مردم چشاندند.

در هفدهمین روز از سال 83 (ه.ق)، ستاره‌ای در خاندان عصمت و طهارت درخشید که نور برکات وجود او تا امروز هم زمین را روشن نگاه داشته است. ابوعبدالله جعفر بن محمد (ع)، رییس مذهب شیعه، بخشی از حیاتش را مصروف مهندسی علمی و فرهنگی کرد، تا هم اسلام را از غبار بدعت‌های دوران پاک گرداند و هم کاری کند تا شیعه بتواند روی پای خودش بایستد و این استراتژی موفق بود؛ چراکه شیعه تا امروز مکتبی پویا و زنده باقی مانده است.

گرچه زندگی معصومین ابعاد مختلفی دارد، اما شاید بتوان بعد اصلی زندگی امام صادق(ع) را حیات علمی او و دانشگاه پهناورش معرفی کرد که به تعبیر برخی، او را به مغز متفکر جهان شیعه تبدیل کرد.

حجت‌الاسلام ماندگاری، کارشناس مسائل دینی، در مصاحبه با “تبیان” به تبیین بعد از زندگانی ششمین اختر تابناک عصمت و طهارت پرداخت که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید؛ 

سه شعار بین‌المللی که انبیا آن را توحیدی کردند
حجت‌الاسلام ماندگاری مأموریت اهل بیت علیهم‌السلام را توحیدی کردن سه شعار بین‌المللی عنوان کرد و گفت: شعار اول به‌عنوان اساسی‌ترین شعار این است که هر چه فهم و دانایی ما بیشتر، سهم ما بیشتر و خسارت ما کمتر خواهد بود؛ شعار دوم می‌گوید هرچه قانون‌پذیری ما بیشتر، محکومیت ما کمتر و امتیازاتمان بیشتر است؛فهم دینی دائمی است و عنصر ولایت همیشه پاسخگوی دین است. هیچ زمانی نداریم که از دین سؤال داشته باشیم و پاسخگو نداشته‌ باشیم.
 و شعار سوم اینکه هرچه پاداش ارزشمند‌تر، استقامت و پایداری در آن مسیر بیشتر و شیرین‌تر می‌شود. این سه شعاری است که در زندگی بشر اهمیت دارد و مردم دنیا پای این سه شعار حتی جان خودشان را هم می‌گذارند.

وی افزود: وظیفه اولیاء و انبیا این بوده که این سه شعار را تبدیل به شعار توحیدی کنند. فهم را دینی کنند، رعایت قانون را به قوانین الهی و تقوا برسانند و استقامت را به استقامت دینی برای رسیدن به پاداش‌های اخروی ارتقا دهند. 

تلاش پیامبر در گسترش فهم دینی
ماندگاری فعالیت و تلاش پیامبر اکرم اسلام را در این همین راستا توصیف کرد و گفت: پیغمبراکرم(ص) تمام تلاششان را کردند که به مردم بگویند اصل اسلام این آیه است: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ »[1] یعنی فهم و اندیشه باید در بستر اسلام قرار بگیرد و این فهم دینی ارزشمند است؛ چراکه قرآن می‌فرماید: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ»[2]؛ همچنین کاری کردند که مردم رعایتشان از لحاظ قانونی دینی شود، لذا فرمودند: إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ»[3] و «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا»[4]؛ و فرمودند باید استقامتتان هم دینی باشد: «إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ»[5]؛ پس این سه گام را همه پیغمبرها برداشتند.

هیچگاه اسلام بدون پاسخ‌گو نبوده است
او در ادامه به جامعیت فهم دینی ازنظر نگاه دنیوی و اخروی داشتن و نگاه ظاهری و باطنی داشتن اشاره کرد و گفت: فهم دینی دائمی است و عنصر ولایت همیشه پاسخگوی نیاز‌های دین است.امام صادق (ع) شیرینی فهم دینی را به‌صورت تخصصی به مردم چشاندند و این کار باتربیت شاگردانی در بحث فقه و اصول و کلام و قرآن و طب و مباحث فلسفی و.. انجام گرفت.
 هیچ زمانی نداریم که از دین سؤال داشته باشیم و پاسخگو نداشته‌ باشیم. یک زمان پیغمبرها پاسخگو بودند، یک زمان امام معصوم و یک زمان فقها، تا اینکه در آینده ظهور و رجعت ان شاء الله واقع شوند؛ و اگر اینگونه نبود، نقض غرض لازم می‌آمد.

وی افزود: بعد از رحلت پیامبر(ص) همه تلاش دشمن این بود که فهم دینی را دچار انحراف کند، لذا به‌جای ولی‌ای که پیامبر و خدا انتخاب کرده بودند دیگران معرفی شدند و وقتی پاسخگو عوض شود، فهم دینی هم عوض می‌شود.

امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شیرینی فهم دینی را به مردم چشاندند
این کارشناس مسائل دینی در پاسخ به این سؤال که نقش امام پنجم و ششم شیعیان در تغییر مسیر دینداری جامعه از انحراف چه بوده است گفت: در زمان امام باقر(ع) به دلیل اینکه انتقال قدرت از بنی‌امیه به بنی العباس بود، یک فترتی ایجاد شد و امام باقر(ع) فرصت پیدا کردند برای چشاندن شیرینی فهم دینی؛ چون فهم دینی را اگر مردم درک کنند، هم با عقلشان مطابق است و هم با فطرت و سعادتشان هماهنگی دارد. امام باقر(ع) این کار را کردند چون امامان قبل از او فرصت این کار را نداشتند؛ البته امام سجاد(ع) فریاد زدند و پذیرش کردند، ولی امام باقر(ع) شیرینی فهم دینی را به مردم چشاندند.وقتی امام صادق(ع) دایره فهم دینی را وسیع کردند، شما می‌بیند حتی کسانی که خیلی هم امامت حضرت را هم قبول نداشتند آمدند و از سفره علمی حضرت بهره‌مند شدند؛

او در ادامه در تبیین نقش کلیدی امام ششم در تکامل اندیشه دینی گفت: امام صادق (ع) شیرینی فهم دینی را به‌صورت تخصصی به مردم چشاندند و این کار باتربیت شاگردانی در بحث فقه و اصول و کلام و قرآن و طب و مباحث فلسفی و.. انجام گرفت. در دانشگاه امام صادق(ع)، برای هر موضوعی پاسخگویی تربیت می‌شد. زراره ابن اعین یک دست از مسائل را پاسخ می‌داد، محمد بن مسلم هم دسته دیگر را، هشام هم به گروهی دیگر از سوالات پاسخگو بود. در شاگردان حضرت هم تنوع علمی بود و هم تنوع جغرافیایی؛ شاگردان هرکدام برای جایی بودند، بعضی‌ها هم از ایران بودند. لذا کاری که امام صادق(ع) انجام دادند، کاری بود که امامان قبل از او خیلی زمینه انجام آن را نداشتند؛ یعنی امام شیرینی فهم تخصص دین را به ما چشاندند و مردم فهمیدند در هر مسئله‌ای کلام دین جامع‌ترین است، کامل‌ترین است و به‌روزترین است.

مهندسی امام صادق(ع)، سرآغاز نهضت‌های دینی و علمی
ماندگاری نتایج اقدام امام صادق(ع) در تخصصی کردن فهم دینی را مهم توصیف کرد و در این‌باره توضیح داد: وقتی امام صادق(ع) دایره فهم دینی را وسیع کردند، شما می‌بیند حتی کسانی که خیلی هم امامت حضرت را هم قبول نداشتند آمدند و از سفره علمی حضرت بهره‌مند شدند؛ حتی دشمنان گفتند ما زیر آسمان عالم‌تر از جعفر بن محمد نداشتیم.
تمام حرکت‌های علمی مدیون کاری هستند که امام صادق(ع) و امام باقر(ع) شروع کردند.

او در ادامه گفت: این قدم اول بود برای جا انداختن اسلام. این دو امام وقتی سفره فهم دینی را پهن کردند، طبیعتاً یک بخشی از فهم دین مربوط به قوانین دین می‌شود، امتیازاتش و محرومیت‌های عدم انجامش، یک بخشی از فهم دین مربوط به نتایج دینی برای استقامت می‌شود، لذا ما نهضت‌های شیعی را از اینجا زیاد می‌بینیم و شاهد راه افتادن قیام علیه ظالمان و قیام برای اجرای حدود الهی  هستیم؛ اتفاقاتی هم افتاد، ولی دشمن با تمام وجود مقاومت می‌کرد و تقریباً همه را سرکوب کرد، ولی آن جریانات آثار خودش را گذاشت و بعد زمینه باز شد برای امام رضا(ع) که زیباترین تفسیر را از نهضت فهم دینی، یعنی ولایت ایجاد کند. بنابر این تمام حرکت‌های علمی مدیون کاری هستند که امام صادق(ع) و امام باقر(ع) شروع کردند.

پی‌نوشت‌ها:
[1] سوره آل عمران، آیه 19 «دین در نزد خدا ، اسلام ( و تسلیم بودن در برابر حق ) است.»
[2]سوره زمر، آیه 9 «آیا آنان که اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان یکسانند؟» 
[3] سوره حجرات، آیه 13 «همانا بزرگوار و با افتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شمایند»
[4] سوره طلاق، آیه 2 «هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند»
 [5]سوره فصلت، آیه 30 «به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است!» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می‌شوند» 

ای درخت نبوت!طوبای صداقت!مایه هدایت!

شاخه هایت پربار که امروز گل کرده ای بر زیباترین مولود هستی!مولود حرم!مولود آستانه عفت و ایمان!…

ای مولود زیبای آمنه(سلام الله علیها)!

درود خدا برتو آنگاه که پیشانی ات را بر خاک نهادی تا شکوه بندگی را به جا آوری!

دورد خدابرتو آنگاه که زبان به حمد خدایت گشودی و فضای مکه آکنده از عطر حضورت شد!

درود خدابرتو که آخرین گل گلزار نبوتی!

تاریخ به مکه رسیده تا شروعی دیگر را رقم زند.

تاریخ به مکه رسیده و کسی با دستانی آکنده از لطف ونور از آسمان پابه زمین می گذارد..

این که از دامن تاریخ، پا بر خاک مکه می گذارد؛ فریادگر عشق و آزادی است!

ازعطر وجودت ملائک میپرسند: “این عطر حضور کیست که عرش را به هیجان آورده است؟!”

ای رسول مهربانی ها!      دلم گرفته است..

دل است دیگر!..گاهی میگیرد!گاهی هوس میکند! گاهی دلتنگ میشود!و گاهی هم میخواهد!

هوس می کند،هوس شب های مدینه را!

هوس نشستن در حیات چتری!

هوس گنبد خضراء!

میگیرد!

از تفرقه های امت پیامبر!

از بی اخلاقی ها نسب به آن خلق عظیم!

ازخون آشامانی که بنام شما سهم شهادت بکامشان ریخته اند!(همانانی که “سر بریدن” برایشان مانند بازی کودکانه است!)

وگاهی هم میخواهد!

“عشق محمد وآل محمد“را!

حیات از نور تو در وجود آمده است!

خداوند تو را براى هستى خلق نکرد!…«هستی به افتخار تو آمد!»

ای نبی!

درود خدابرتو آنگاه که از برکت وجودت تاریخ،به مبدای از نور راهنما شد!

و درود خدابرتو!مادامی که حیات در کائنات باقیست…

دلنوشته:فاطمه بهیار

دل بیقرار نیست                                                                     “ادا در می آوریم”
چشم انتظار نیست                                                                 “ادا در می آوریم”
بر لب دعای ندبه و… دل غرق شهوت است ؛این انتظار نیست          “ادا در می آوریم”
آقا محب واقعی ات در میان ما؛یک از هزار نیست                            “ادا در می آوریم”

و شرمنده ایم که فقط “ادا در می آوریم!”

چه تکلیف سنگینی است بلا تکلیفی وقتی که نمیدانم منتظرت ماندم یا فقط خودم را به انتظار زده ام آقا …..

آقا جان روز ها و سال ها می گذرد و کسی خیالش هم نیست که کسی باید باشد و… نیست!من گناه میکنم و تو جورش را میکشی…سندش طولا نی شدن غیبتت! آنقدر در دنیایمان غرق شده ایم که صدای غربتتان را نمی شنویم! آقا جان در کدام بیابان ها برای فرجتان گریه می کنید؟! درد دل هایتان را به چه کسی می گوئید؟! به کربلا می رویید یا به نجف؟! به خراسان می رویید یامدینه؟نکند بقیع بروید آقا؟! مادر که تاب غم غربت فرزندش را ندارد! مادرتان داغ بسیار دیده.. بیشتر از این شرمنده مان نکنید!

آقای مهربانم

سال هاست آرزو میکنم که بیایی!؟ و صدای زمزمه تان رامیشنوم که می گوئید:

صبر کن چشم دلت نیل شود مے آیم

شعر من حضرت هابیل شود مے آیم

قول دادم که بیایم به خدا حرفے نیست

دل به آیینه که تبدیل شود مے آیم

از آن پس فقط آرزو نمیکنم که بیایید،آرزو میکنم وقتی آمدید چشمانم شرمسار نگاهتان نشود!

راستی آقاجان! سالروز ولایتتان تبریک..

 رفته بودید که بیایید آقا.. چقدر طول کشید!

دلیل غربتتان را میدانم حتما گناهان من است، …شرمنده ام آقا…شرمنده ام که مدام شرمنده ام!

نکند منتظر مردن مایی آقا!…  منتظر هات بمیرن میایی آقا!؟

امید که امسال سال ظهورتان باشد…

پـــسر فاطمــه شرمنده اگـــر میبینی!..کوچه آماده شده تا برسی     دلــ‌ها نـــه!

دلنوشته : فاطمه بهیار

ویکتورهوگو مینویسد:

برای نابود کردن یک فرهنگ

نیازی نیست کتابها را سوزاند

کافیست کاری کنید مردم آنها را نخوانند . . .

بلی((کافیست کاری کنید مردم آنهارا نخوانند!)) فاجعه ای که روز به روز در کشور مان بیشترو بیشترمیشود.

متاسفانه آمار سرانه مطالعه هر ایرانی در یک روز ۷۵ دقيقه و ۳۴ ثانيه محاسبه شده که ۱۵‌دقيقه و ۱۷ ثانيه به کتاب، ۲۱ دقيقه و ۳۱ ثانيه براي قرآن و ادعيه، ۳۲ دقيقه و ۳۶ ثانيه روزنامه و پنج دقيقه و۴۲ ثانيه به نشريه‌خواني اختصاص پيدا کرده است.«این آمارها هم فضاي مجازي وهم  فيزيکي را شامل مي‌شود!»

«اُطْلُب العِلْمَ مِنَ المَهدِ إلَی اللَّحدِ»…زگهواره تا گور،دانش بجوی!

مرحوم ثقه الاسلام کلینی مولف کتاب گرانقدر«الکافی» در مقدمه کتاب ارزشمند خود به بحث اهمیت تحصیل علم و آگاهی و لزوم ترویج آن از نظر دین می پردازد:

((باید توجه داشت که تفاوت انسان و حیوان به همین علم و آگاهی بستگی دارد. اسلام، جهل و نادانی را به هیچ عنوان جایز نمی داند اگر جهالت و نادانی جایز بود هیچ تکلیفی در عالم برای بشر ایجاد نمی شد کتابی بر پیغمبری فرود نمی آمد و هیچ یک از انبیاء به نبوت برانگیخته نمی شدند.))

«بنابراین باید بگویم که فلسفه دین و نبوت بیرون آوردن بشر از جهل و نادانی است و این مقام جز با کسب علم حاصل نمی شود این منطق دین خداست!» و کسب علم هم جز با مطالعه بسیار حاصل نمیشود!

پس دانستیم که کتاب و کتاب خوانی در اسلام و نزد خداوند از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

کتاب مایه آرامش روحی و جسمی انسان است چرا که درپی آن انسان به یکی از غریضه های خود که همان دانش و درک دمفاهیم است میرسد.

 امیر المومنین علی (علیه السلام)در این باره می فرمایند: من تسلی بالکتب لم تفته سلوه : هرکس که با کتابها آرامش یابد، راحتی و آسایش از او سلب نمی گردد. «غررالحکم ص233»

امیدوارم روزی برسد که نه تنها کشورما بلکه تمام جهان، قدر کتاب(این دوست همیشگی خود)رابدانند.

آمین…

به قلم فاطمه بهیار

*آثار و فواید وضو

با نگاهی به تمامی جوانب روایات و احکام صادره از معصومین(ع) در خصوص وضو می‌توان به 2 فایده روشن دست یافت.

الف)-فواید بهداشتی

علاوه بر احادیثی که بر فواید بهداشتی وضو تأکید کرده و آن را از عوامل طولانی شدن عمر برشمرده‌اند(4)، برخی متخصصان علوم پزشکی با دقت نظر در دستورات و احکام وضو برای این عمل عبادی فوایدی را مطرح کرده‌اند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

1-سلامت گوارشی

دانش پزشکی، امروزه عامل انتقال بسیاری از عوامل عفونی را اصطلاحاً Fecal - Oral(مدفوعی ـ دهانی) شناسایی کرده است که یک گروه عمده از این عوامل عفونی دارای این ویژگی هستند که پس از اجابت مزاج بر روی دست باقی می‌مانند و بعداً در موقع غذا خوردن و از طریق دهان وارد بدن می‌شوند و ایجاد بیماری می‌کنند.

از این جهت امروزه در همه ممالک پیشرفته اولین اصل بهداشتی که برای مقابله با عفونت‌هایی گوارشی به همگان(به خصوص اطفال) آموزش داده می‌شود، شستشوی دست‌ها قبل از غذا خوردن و پس از اجابت مزاج است و به این ترتیب تأثیر نظافت دست‌ها در پیشگیری از گروه زیادی از بیمارهای عفونی باور نکردنی است.

اما فرمان وضو که در آیه شریفه 9 از سوره مبارکه مائده در قرآن مجید، صادر شده است، به سادگی و صراحت امر به شستشوی دستان(تا آرنج) می کند و 14 قرن پیش با بیان دستوری پیرامون نماز، پیام‌آور نکته‌ای می‌شود که علم بشری در آستانه قرن بیست و یکم به اهمیت بیش از پیش آن، دست یافته است.

مقارنت اوقات نماز با سه وعده معمول غذایی(صبحانه و نهار و شام) یا حتی وعده‌های غذا هنگام روزه‌داری(سحر و افطار) سبب می‌شود که شخص نمازگزار، موقع انجام وضو(که معمولاً متعاقب اجابت مزاج نیز هست) خود به خود به شست‌وشوی دست‌ها بپردازد و هر گونه عامل بیماریزای عفونی را از دست‌های خویش بزداید و در نتیجه موقع صرف غذا، هیچ عامل عفونی ناشی از دست آلوده موفق به ایجاد بیماری در بدن او نشود.

2-سلامتی مجاری تنفسی

به علت پراکنده بودن عوامل عفونی متعدد در محیط اطراف و هوای تنفسی انسان و با توجه به اینکه استنشاق میکروب از طریق بینی روش عمده انتقال این عفونت‌هاست، بیماری‌های عفونی تنفس، به وفور به وقوع می‌پیوندد. این مشکلات به ویژه در فصل سرما که تجمع افراد در محیط‌های بسته افزایش می‌یابد و ویروس‌ها و باکتری‌ها امکان رشد و بیماریزایی زیادتری پیدا می‌کنند بیشتر می‌شود و به همین علت است که در فصل سرما شایع‌ترین علت مراجعه اطفال و بزرگسالان به مطب و کلینیک‌های عمومی، بیماری common cold(سرماخوردگی) و عوارض متعدد ناشی از آن است و همان طور که اشاره شد، عمده این درگیری‌ها، ناشی از انتقال عامل بیماریزا از طریق بینی است.

اما از جمله مواردی که در حین وضو، مورد توصیه مؤکد قرار گرفته است. سه مرتبه، چشیدن و استنشاق آب سرد و پاک است.

بر این اساس چنانچه مسلمین در مقدمات نماز و حین وضو دستور اسلامی استنشاق آب سرد را اجرا کنند، همه روزه چند نوبت میکروب‌های مجرایی تنفس را زدوده و مجرای تنفسی خود را تمیز و پاکیزه می‌کنند و بدین ترتیب از بروز بیماری‌های متعدد تنفسی در امان خواهند بود.

3-بهداشت دهان و دندان

نقش دندان‌ها در حفظ و زیبایی و قدرت جویدن و صحبت کردن به خوبی مشخص است و حتی نبودن دندان‌های سالم و زیبا برای بانوان و دوشیزگان(به خصوص) اثرات روانی زیادی باقی می‌گذارد. چرا که در کتاب‌های علمی دندانپزشکی می‌خوانیم: نیمی از زیبایی بشر منوط به صورت او و از این مقدار 3/2 آن مربوط به دهان و دندان‌ها است.

رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماریهای مختلف آن، از جمله پوسیدگی دندان‌ها و بیماری‌های پریودنتال(بیماری‌های لثه و بافت‌های پشتیبان) و.. به بهترین شکل به وسیله مسواک زدن، انجام می‌پذیرد.

پیامبر خدا(ص) در خصوص مسواک زدن به هنگام وضو فرموده‌اند: «السواک شطر الوضوء»(1)؛ مسواک کردن جزئی از وضو است و یا در توصیه‌ای که به حضرت علی(ع) در این باره بیان داشته‌اند: یا علی! و علیک بالسواک عند کل وضوء(2)؛ ای علی!بر تو باد مسواک زدن به هنگام هر وضو.

بنابراین با توجه به اینکه نمازگزار روزانه حداقل 3 بار وضو می‌گیرد، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواک زدن کند، از حداکثر پاکیزگی لازم برای پیشگیری از تمامی بیماری‌های دهان و دندان برخوردار می‌شود.

4-بهداشت پوست

یکی از شرایط صحت وضو، نبود مانع برای رسیدن آب به مواضع وضو استد که همین امر یعنی بررسی نبود مانع در اعضای وضو و برطرف کردن موانع در صورت وجود آن خود نقش بسزایی در سلامت پوست ایفا می‌کند.

گذشته از اینکه در وضو مواضعی همچون سر و پا مورد توجه قرار گرفته است و این دو عضو بر خلاف دست و صورت، از اعضایی هستند که در بخش قابل توجهی از شبانه روز پوشانیده هستند، تا حدی که حتی خود ما نیز معمولا توجه کمی به آن‌ها داریم.(3)

اما امروزه دانش بشر، گروهی از بیماری‌ها را می‌شناسد که شروع تظاهرات این بیماری‌ها از پوست سر و پاها است. به عنوان مثال برخی بیماری‌های قارچی پوست از حد فاصل میان شصت و دیگر انگشتان پا آغاز می‌شود که اتفاقاً درست محل این ناحیه مسح واجب دارد و به همین ترتیب مسح سر نیز می‌تواند توجه انسان را به آلودگی یا ضایعه عفونی در مو و پوست سر توجه دهد و در نتیجه انسان را برای رفع آن به اقدام وادارد.

در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتی است برای برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اکسیژن قرار گرفتن این اعضا که علاوه بر شادابی پوست، به نوبه خود مانع رشد ارگانیزم‌های بی‌هوازی در منافذ پوست خواهد شد.(4)

5-تسکین اعصاب و روان

از دیگر فوایدی که می‌توان برای وضو بر شمرد، نقش آرامش بخشی آن است، چرا که تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد(5)، به خصوص اگر این عمل با آب سرد صورت پذیرد، بنابراین می‌بینیم رسول خدا(ص) توصیه کرده‌اند به هنگام خشم انسان با آب سرد وضو بگیرد.(6)

منبع:

1-بحار الأنوار، ج‏73، ص 136

2-اصول کافی، ج 8، ص 79

3-پوشش پا به صورت جوراب و کفش امروزه در اکثر فرهنگ‌ها متداول شده است و پوشش سر به صورت‌های مختلف از کلاه ایمنی، کلاه آشپزی، کلاه جراحی، چادر و عمامه گرفته تا کلاه و روسری معمولی از دیر باز معمول بوده است.

4-برای کسب اطلاع بیشر در این خصوص رجوع کنید به 40 نکته پزشکی پیرامون نماز، دکتر مجید ملک محمدی

5-مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه‏، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374 ش‏، اول‏، ج‏4، ص 291

6-الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص 586