*آثار و فواید وضو

با نگاهی به تمامی جوانب روایات و احکام صادره از معصومین(ع) در خصوص وضو می‌توان به 2 فایده روشن دست یافت.

الف)-فواید بهداشتی

علاوه بر احادیثی که بر فواید بهداشتی وضو تأکید کرده و آن را از عوامل طولانی شدن عمر برشمرده‌اند(4)، برخی متخصصان علوم پزشکی با دقت نظر در دستورات و احکام وضو برای این عمل عبادی فوایدی را مطرح کرده‌اند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

1-سلامت گوارشی

دانش پزشکی، امروزه عامل انتقال بسیاری از عوامل عفونی را اصطلاحاً Fecal - Oral(مدفوعی ـ دهانی) شناسایی کرده است که یک گروه عمده از این عوامل عفونی دارای این ویژگی هستند که پس از اجابت مزاج بر روی دست باقی می‌مانند و بعداً در موقع غذا خوردن و از طریق دهان وارد بدن می‌شوند و ایجاد بیماری می‌کنند.

از این جهت امروزه در همه ممالک پیشرفته اولین اصل بهداشتی که برای مقابله با عفونت‌هایی گوارشی به همگان(به خصوص اطفال) آموزش داده می‌شود، شستشوی دست‌ها قبل از غذا خوردن و پس از اجابت مزاج است و به این ترتیب تأثیر نظافت دست‌ها در پیشگیری از گروه زیادی از بیمارهای عفونی باور نکردنی است.

اما فرمان وضو که در آیه شریفه 9 از سوره مبارکه مائده در قرآن مجید، صادر شده است، به سادگی و صراحت امر به شستشوی دستان(تا آرنج) می کند و 14 قرن پیش با بیان دستوری پیرامون نماز، پیام‌آور نکته‌ای می‌شود که علم بشری در آستانه قرن بیست و یکم به اهمیت بیش از پیش آن، دست یافته است.

مقارنت اوقات نماز با سه وعده معمول غذایی(صبحانه و نهار و شام) یا حتی وعده‌های غذا هنگام روزه‌داری(سحر و افطار) سبب می‌شود که شخص نمازگزار، موقع انجام وضو(که معمولاً متعاقب اجابت مزاج نیز هست) خود به خود به شست‌وشوی دست‌ها بپردازد و هر گونه عامل بیماریزای عفونی را از دست‌های خویش بزداید و در نتیجه موقع صرف غذا، هیچ عامل عفونی ناشی از دست آلوده موفق به ایجاد بیماری در بدن او نشود.

2-سلامتی مجاری تنفسی

به علت پراکنده بودن عوامل عفونی متعدد در محیط اطراف و هوای تنفسی انسان و با توجه به اینکه استنشاق میکروب از طریق بینی روش عمده انتقال این عفونت‌هاست، بیماری‌های عفونی تنفس، به وفور به وقوع می‌پیوندد. این مشکلات به ویژه در فصل سرما که تجمع افراد در محیط‌های بسته افزایش می‌یابد و ویروس‌ها و باکتری‌ها امکان رشد و بیماریزایی زیادتری پیدا می‌کنند بیشتر می‌شود و به همین علت است که در فصل سرما شایع‌ترین علت مراجعه اطفال و بزرگسالان به مطب و کلینیک‌های عمومی، بیماری common cold(سرماخوردگی) و عوارض متعدد ناشی از آن است و همان طور که اشاره شد، عمده این درگیری‌ها، ناشی از انتقال عامل بیماریزا از طریق بینی است.

اما از جمله مواردی که در حین وضو، مورد توصیه مؤکد قرار گرفته است. سه مرتبه، چشیدن و استنشاق آب سرد و پاک است.

بر این اساس چنانچه مسلمین در مقدمات نماز و حین وضو دستور اسلامی استنشاق آب سرد را اجرا کنند، همه روزه چند نوبت میکروب‌های مجرایی تنفس را زدوده و مجرای تنفسی خود را تمیز و پاکیزه می‌کنند و بدین ترتیب از بروز بیماری‌های متعدد تنفسی در امان خواهند بود.

3-بهداشت دهان و دندان

نقش دندان‌ها در حفظ و زیبایی و قدرت جویدن و صحبت کردن به خوبی مشخص است و حتی نبودن دندان‌های سالم و زیبا برای بانوان و دوشیزگان(به خصوص) اثرات روانی زیادی باقی می‌گذارد. چرا که در کتاب‌های علمی دندانپزشکی می‌خوانیم: نیمی از زیبایی بشر منوط به صورت او و از این مقدار 3/2 آن مربوط به دهان و دندان‌ها است.

رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماریهای مختلف آن، از جمله پوسیدگی دندان‌ها و بیماری‌های پریودنتال(بیماری‌های لثه و بافت‌های پشتیبان) و.. به بهترین شکل به وسیله مسواک زدن، انجام می‌پذیرد.

پیامبر خدا(ص) در خصوص مسواک زدن به هنگام وضو فرموده‌اند: «السواک شطر الوضوء»(1)؛ مسواک کردن جزئی از وضو است و یا در توصیه‌ای که به حضرت علی(ع) در این باره بیان داشته‌اند: یا علی! و علیک بالسواک عند کل وضوء(2)؛ ای علی!بر تو باد مسواک زدن به هنگام هر وضو.

بنابراین با توجه به اینکه نمازگزار روزانه حداقل 3 بار وضو می‌گیرد، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواک زدن کند، از حداکثر پاکیزگی لازم برای پیشگیری از تمامی بیماری‌های دهان و دندان برخوردار می‌شود.

4-بهداشت پوست

یکی از شرایط صحت وضو، نبود مانع برای رسیدن آب به مواضع وضو استد که همین امر یعنی بررسی نبود مانع در اعضای وضو و برطرف کردن موانع در صورت وجود آن خود نقش بسزایی در سلامت پوست ایفا می‌کند.

گذشته از اینکه در وضو مواضعی همچون سر و پا مورد توجه قرار گرفته است و این دو عضو بر خلاف دست و صورت، از اعضایی هستند که در بخش قابل توجهی از شبانه روز پوشانیده هستند، تا حدی که حتی خود ما نیز معمولا توجه کمی به آن‌ها داریم.(3)

اما امروزه دانش بشر، گروهی از بیماری‌ها را می‌شناسد که شروع تظاهرات این بیماری‌ها از پوست سر و پاها است. به عنوان مثال برخی بیماری‌های قارچی پوست از حد فاصل میان شصت و دیگر انگشتان پا آغاز می‌شود که اتفاقاً درست محل این ناحیه مسح واجب دارد و به همین ترتیب مسح سر نیز می‌تواند توجه انسان را به آلودگی یا ضایعه عفونی در مو و پوست سر توجه دهد و در نتیجه انسان را برای رفع آن به اقدام وادارد.

در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتی است برای برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اکسیژن قرار گرفتن این اعضا که علاوه بر شادابی پوست، به نوبه خود مانع رشد ارگانیزم‌های بی‌هوازی در منافذ پوست خواهد شد.(4)

5-تسکین اعصاب و روان

از دیگر فوایدی که می‌توان برای وضو بر شمرد، نقش آرامش بخشی آن است، چرا که تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد(5)، به خصوص اگر این عمل با آب سرد صورت پذیرد، بنابراین می‌بینیم رسول خدا(ص) توصیه کرده‌اند به هنگام خشم انسان با آب سرد وضو بگیرد.(6)

منبع:

1-بحار الأنوار، ج‏73، ص 136

2-اصول کافی، ج 8، ص 79

3-پوشش پا به صورت جوراب و کفش امروزه در اکثر فرهنگ‌ها متداول شده است و پوشش سر به صورت‌های مختلف از کلاه ایمنی، کلاه آشپزی، کلاه جراحی، چادر و عمامه گرفته تا کلاه و روسری معمولی از دیر باز معمول بوده است.

4-برای کسب اطلاع بیشر در این خصوص رجوع کنید به 40 نکته پزشکی پیرامون نماز، دکتر مجید ملک محمدی

5-مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه‏، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374 ش‏، اول‏، ج‏4، ص 291

6-الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص 586

  یوسف گمگشته بازآید به کنعان غم مخور                کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور
   ای دل غمدیده حالت به شود دل بد مکن                وین سر شوریده بازآید به سامان غم مخور
   گر بهار عمر باشد باز بر تخت چمن                     چتر گل در سر کشی ای مرغ خوشخوان غم مخور
   دور گردون گر دو روزی بر مراد ما نرفت                   دایما یک سان نباشد حال دوران غم مخور
   هان مشو نومید چون واقف نه‌ای از سر غیب           باشد اندر پرده بازی‌های پنهان غم مخور
   ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی برکند                    چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور
   در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم              سرزنش‌ها گر کند خار مغیلان غم مخور
   گر چه منزل بس خطرناک است و مقصد بس بعید  هیچ راهی نیست کان را نیست پایان غم مخور
   حال ما در فرقت جانان و ابرام رقیب                    جمله می‌داند خدای حال گردان غم مخور
  حافظا در کنج فقر و خلوت شب‌های تار                   تا بود وردت دعا و درس قرآن غم مخور

                                                       حافظ..

گفتم ای سلطان خوبان رحم کن بر این غریب

گفت در دنبال دل ره گم کند مسکین غریب

گفتمش مگذر زمانی گفت معذورم بدار

خانه پروردی چه تاب آرد غم چندین غریب

خفته بر سنجاب شاهی نازنینی را چه غم

گر ز خار و خاره سازد بستر و بالین غریب

ای که در زنجیر زلفت جای چندین آشناست

خوش فتاد آن خال مشکین بر رخ رنگین غریب

می‌نماید عکس می در رنگ روی مه وشت

همچو برگ ارغوان بر صفحه نسرین غریب

بس غریب افتاده است آن مور خط گرد رخت

گر چه نبود در نگارستان خط مشکین غریب

گفتم ای شام غریبان طره شبرنگ تو

در سحرگاهان حذر کن چون بنالد این غریب

گفت حافظ آشنایان در مقام حیرتند

دور نبود گر نشیند خسته و مسکین غریب

خواجه حافظ شیرازی

گوته
 
یادبود دیالوگ تلویحی گوته و حافظ در دیوان غربی-شرقی گوته، واقع در شهر وایمار آلمان
گوته ادیب تابغه آلمانی، «دیوان غربی-شرقی» خود را تحت تأثیر «دیوان حافظ» سرود، و فصل دوم آن را با نام «حافظ‌نامه» به اشعاری در مدح حافظ اختصاص داد که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به دو شعر زیر اشاره کرد:

حافظا، در غزل‌هایت می‌شنوم
که شاعران را بزرگ داشته‌ای.
بنگر که اینک پاسخی فراخورت می‌دهم:
بزرگ اویی است که این سپاس به بزرگ‌داشتِ اوست.[1]
و همچنین:

خود را با تو برابر گرفتن، حافظا
راستی که دیوانگی است!
کشتی‌یی پُر شتاب و خروشان
به پهنهٔ پُر موج دریا در می‌آید،
و مغرور و دلیر به دلِ خیزاب‌ها می‌زند.
آن و دمی است که اقیانوس درهم‌اش بشکند.
ولی این تخته‌بند پوده همچنان به پیش می‌راند.
در غزل‌های سبک‌خیز و تندآهنگِ تو
خنکای سیال دریا است،
و فورانِ کوه‌وار آتش نیز.
و گدازه‌ها مرا در خود غرق می‌کنند.
با این همه خیالی نیز درونم را می‌آکند
و شجاعت‌ام می‌بخشد.
مگر نه آن‌که من نیز در سرزمینِ خورشید
زیسته و عشق ورزیده‌ام![2]
باشد اگر این دنیا در هم شکند

حافظ، از شور به هم‌چشمی تو می‌بالم

در بد و خوب شریکیم و وفادار و سهیم

توأمانیم و ز یک گوهر و همزاد همیم

چون تو خواهم ره دل پویم و نوشم می ناب

هم کنم فخر بر این زندگی شعر و شراب

شو کنون با شرر آتش خود نغمه‌سرا!

گر چه پیری، دل پرشور و جوانیست ترا

نیچه
یکی دیگر از شاعران و فیلسوفان نام‌آور آلمان، فریدریش نیچه، نیز در پاره‌نوشت‌های خود شعری را با نام «به حافظ، پرسش یک آبنوش» به او تقدیم کرده‌است:[3]

میخانه‌ای که تو برای خویش
پی‌افکنده‌ای
فراخ‌تر از هر خانه‌ای است
جهان از سر کشیدن می‌یی
که تو در اندرون آن می‌اندازی،
ناتوان است.
پرنده‌ای، که روزگاری ققنوس بود
در ضیافت توست
موشی که کوهی را بزاد
خود گویا تویی
تو همه‌ای، تو هیچی
میخانه‌ای، می‌یی
ققنوسی، کوهی و موشی،
در خود فرومی‌روی ابدی،
از خود می‌پروازی ابدی،
رخشندگی همهٔ ژرفاها،
و مستی همهٔ مستانی
- تو و شراب؟[4]
حافظ در جهان عرب
پژوهشگران عرب تحقیقات و مطالعات قابل توجهی در زمینه حافظ‌شناسی داشتند. اولین پژوهشگر عربی که کتاب دربارهٔ حافظ نوشت ابراهیم امین الشواربی المصری بود که کتابی به نام حافظ الشیرازی شاعر الغناء والغزل فی ایران نگاشت و در آن به حافظ، اندیشه‌های حافظ و شعرهای او پرداخت.[5] الشواربی همچنین شعر یوسف گمگشته باز آید به کنعان را به عربی ترجمه کرد.

یوسف المفقود فی اوطانه لا تحزنن
 
عائدٌ یوماً الی کنعانهِ لاتحزنن
بیت الاحزان تراهُ عن‌قریب روضةً
 
یضحک الورد علی بنیانه لا تحزنن
هذه الافلاک إن دارت علی غیر المنی
 
لایدومُ الدهرُ فی حدثانه لا تحزنن
لست تدری الغیب فی أسراره لا تیأسنْ
 
کم وراء الستر من أفنانهِ لا تحزنن
یا فؤادی إن یسلْ بالکونِ طوفانُ الفنا
 
فلکُ نوح لکَ فی طوفانه لا تحزنن
منزلٌ جدّ مخوف ومرادٌ شاحطٌ
 
لم یدم فجّ علی رکبانه لا تحزنن
(حافظ) ما دمتَ بالفقر ولیلٌ مظلمٌ
 
فی دعاء الله أو قرآنه لا تحزنن[6]
ترجمه‌های دیوان حافظ
تا کنون، شعر حافظ به ده‌ها زبان در تمامی دنیا ترجمه شده‌است. ازجمله قدیمی‌ترین این ترجمه‌ها می‌توان موارد زیر را برشمرد:[۳۴]

۱. تاریخ: ۱۶۸۰ م، نویسنده: F. Meninski، نام و نوع اثر: Linguarum Orientalium اوّلین غزل دیوان حافظ - الا یا ایهاالسّاقی… - به نثر لاتین ترجمه شد، محل انتشار: وین
۲. تاریخ: ۱۷۶۷ م، نویسنده: T. Hyde، نام و نوع اثر: Syntagma dissertationum اوّلین غزل دیوان حافظ - الا یا ایهاالسّاقی… - به نثر لاتین ترجمه شد، محل انتشار: آکسفورد
۳. تاریخ: ۱۷۷۱ م، نویسنده: de Reviski، نام و نوع اثر: Specimen poeseos Persicae شانزده غزل از ابتدای دیوان حافظ به نثر لاتین ترجمه شد، محل انتشار: ذکر نشده
۴. تاریخ: ۱۷۷۴ م، نویسنده: J. Richardson، نام و نوع اثر: Specimen, Persian Poetry شانزده غزل از ابتدای دیوان حافظ به انگلیسی ترجمه شد، محل انتشار: لندن

منبع:

1.دیوان غربی - شرقی، یوهان ولفگانگ فون گوته، محمود حدادی، نشر بازتاب‌نگار، شابک: ۰-۱-۹۲۸۳۱-۹۶۴
2.نیچه و ایران، داریوش آشوری، فلسفه نو، ۱۴ تیر ۱۳۹۲
3.اکنون میان دو هیچ/مجموعه اشعار نیچه، فریدریش ویلهلم نیچه، علی عبداللهی، نشر جامی، شابک: ۳-۱۱-۷۴۶۸-۹۶۴
4.[آیینه وند]. «حافظ الشیرازی فی کتابات الباحثین العرب» ‎(عربی)‎ (وبگاه). انتشارات سوره مهر. بازبینی‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۱۱.
5.عزام، عبد الوهاب. الأوابد. قاهره: دارالفکرالعربی، ۱۹۴۲. ۱۴۸.
Wilberforce Clarke, The Divan-I- Hafiz6 صفحه xviii

خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدّین محمد حافظ شیرازی (زاده ح. ۷۲۷ (قمری) – درگذشته ۷۹۲ (قمری))، معروف به لسان‌الغیب، ترجمان الاسرار، لسان‌العرفا و ناظم‌الاولیا شاعر بزرگ سدهٔ هشتم ایران (برابر قرن چهاردهم میلادی) و یکی از سخنوران نامی جهان است.طلاعات چندانی از خانواده و اجداد خواجه حافظ در دست نیست و ظاهراً پدرش «بهاءالدین محمد» نام داشته و مادرش اهل کازرون بوده‌است.[1] در اشعار او که می‌تواند یگانه منبع موثّق زندگی او باشد اشاره‌های اندکی از زندگی شخصی و خصوصی او یافت می‌شود. آنچه از فحوای تذکرهها به دست می‌آید بیشتر افسانه‌هایی است که از این شخصیّت در ذهن عوام ساخته و پرداخته شده‌است. با این همه آنچه با تکیه به اشارات دیوان او و برخی منابع معتبر قابل بیان است آن است که او در خانواده‌ای از نظر مالی در حد متوسط جامعه زمان خویش متولد شده‌است. (با این حساب که کسب علم و دانش در آن زمان اصولاً مربوط به خانواده‌های مرفه و بعضاً متوسط جامعه بوده‌است). در نوجوانی قرآن را با چهارده روایت آن از برکرده[2] و از همین رو به حافظ ملقب گشته‌است.

 
آرامگاه حافظ
در دوران حکومت شاه شیخ ابواسحاق (متوفای ۷۵۸ ق) به دربار راه پیدا کرده و احتمالاً شغل دیوانی پیشه کرده‌است. (در قطعه‌ای با مطلع «خسروا، دادگرا، شیردلا، بحرکفا / ای جلال تو به انواع هنر ارزانی» شاه جلال‌الدین مسعود برادر بزرگ شاه ابواسحاق را خطاب قرار داده و در همان قطعه به صورت ضمنی قید می‌کند که سه سال در دربار مشغول است. شاه مسعود تنها در سال ۷۴۳ و کمتر از یک سال حاکم شیراز بوده‌است و از این رو می‌توان دریافت که حافظ از اوان جوانی در دربار شاغل بوده‌است). علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان آل مظفر شامل امیر مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز راه داشته‌است. شاعری پیشه اصلی او نبوده و امرار معاش او از طریق شغلی دیگر (احتمالاً دیوانی) تأمین می‌شده‌است. در این خصوص نیز اشارات متعددی در دیوان او وجود دارد که بیان‌کننده اتکای او به شغلی جدای از شاعری است، از جمله در تعدادی از این اشارات به درخواست وظیفه (حقوق و مستمری) اشاره دارد.[3] دربارهٔ سال دقیق تولد او بین مورخان و حافظ‌شناسان اختلاف نظر وجود دارد. دکتر ذبیح‌الله صفا ولادت او را در ۷۲۷ ه‍. ق[4] و دکتر قاسم غنی آن را در ۷۱۷[5] می‌دانند. برخی دیگر از پژوهندگان همانند علامه دهخدا بر اساس قطعه‌ای از حافظ ولادت او را قبل از این سال‌ها و حدود ۷۱۰ ق تخمین می‌زنند.[6] آنچه مسلم است ولادت او در اوایل قرن هشتم هجری و بعد از ۷۱۰ واقع شده و به گمان غالب بین ۷۲۰ تا ۷۲۹ ق روی داده‌است.

در مورد سال درگذشت او اختلاف کمتری بین مورخان دیده می‌شود و به نظر اغلب آنان ۷۹۲ ق است. از جمله در کتاب مجمل فصیحی نوشته فصیح خوافی (متولد ۷۷۷ ق) که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات الانس تألیف جامی (متولد ۸۱۷ ق) به‌صراحت این تاریخ به‌عنوان سال درگذشت خواجه قید شده‌است. محل تولد او شیراز بوده و در همان شهر نیز روی در نقاب خاک کشیده‌است.

روایت است هنگامی که قصد دفن حافظ را داشتند، عده‌ای از متعصبان با استناد به اشعار حافظ دربارهٔ می‌گساری با دفن وی به شیوهٔ مسلمانان مخالف بودند و در مقابل عدهٔ دیگر وی را فردی مسلمان و معتقد می‌دانستند. قرار شد که از دیوان حافظ فالی بگیرند که این بیت آمد:

       قدم دریغ مدار از جنازهٔ حافظ         که گرچه غرق گناه است، می‌رود به بهشت
این شعر در بدخواهان شاعر تأثیر بسیاری می‌کند و همه را خاموش می‌کند.[7]

منابع:

1.http://www.irane7000saale.com/pdf-Iran-7000/Ganjine-PDF-IranShenasi/Iranian-(Iran7000)/HAAFEZ-(Irane7000saale-com).pdf

2.بیت تخلص (پایانی)
3.از کوچه رندان، عبدالحسین زرین‌کوب
4.صفا، ذبیح‌الله تاریخ ادبیات ایران
5.غنی، قاسم. تاریخ عصر حافظ
6.دهخدا، علی‌اکبر. لغتنامه دهخدا، مدخل حافظ
7.غریق فی الإثم، لکنه ذاهب إلی الجنة! (فیصل عبدالحسن)