آيا هر بار، در جمله «ايّاكَ نَعْبُدُ و ايّاكَ نَسْتَعين» نماز، مجبور به دروغ گفتن هستيم؟

بسياري از آيات و دعاهاى وارده از معصومين عليهم السلام ذو ابعاد است، يعنى علاوه بر جنبه تحميد و تسبيح و ذكر و دعا و تضرّع و عرض حاجت، جنبه ‏هاى آموزشى، عرفانى و تربيتى در آن لحاظ شده است.
در بسيارى از ادعيه بعد تربيتى بيش تر از ساير ابعاد است و به عبارت ديگر، در ادعيه وارده پيامى‏ نهفته است كه منظور اصلى از دعا همان پيام است و دعا وسيله ابلاغ آن پيام.
به عنوان مثال، وقتى در زيارت امام حسين عليه السلام مى ‏گوييم: «يا ليتنى كنت معكم فافوز معكم» اين جمله را تنها به عنوان يك آرزوى بى محتوا نمى‏ گوييم. در اين جمله پيام شهادت طلبى و تأسّى به امام حسين عليه السلام و اصحاب فداكار آن حضرت مطرح است و تكرار آن به منظور ايجاد همين روحيه در زائران حسينى است.
اين جملات گرچه به صورت اخبار است ولى در واقع از مقوله انشاء است. يعني اين كلمات را بدين قصد مى‏ گوييم كه بايد اين چنين باشيم نه اين كه من اين چنين هستم.

جمله«ايّاكَ نَعْبُدُ و ايّاكَ نَسْتَعين» در سوره فاتحه نيز به همين صورت مي باشد يعني اگر به منظور اخبار و شرح حال گفته شود در غالب اوقات و افراد دروغ واضح است. چه كسى مى‏ تواند ادعا كند كه تنها خدا را مى‏ پرستد و از ديگرى چيزى نمى‏ خواهد؟ اما اين جمله در قالب اخبار با پيامى همراه است كه آن پيام جنبه انشايى و ايجابى دارد. يعنى: اى نمازگزار بايد اين چنين باشى، پس بكوش تا به اين مرحله از عبوديت نائل شوى.[1]
از همين رو امام رضا عليه السلام در تفسير جمله«ايّاكَ نَعْبُدُ و ايّاكَ نَسْتَعين» مي فرمايد:
با عبارت«إِيَّاكَ نَعْبُدُ» بنده رغبت و تقرّب خود به خدا را بيان كرده و نيز خبر مى‏ دهد از اخلاص عمل فقط براى خالق نه ديگرى.
و با عبارت«إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» بنده از خدا تقاضا مى‏ كند كه توفيق و عبادتش را زياد كرده و نعمت‏ ها و نصرتش را خالق نسبت به او ادامه دهد.[2]
همان گونه كه ملاحظه مي نماييد امام در تفسير اين جمله بيش تر جنبه ايجابي آن را لحاظ نموده و اين كه بنده با بيان اين جملات به دنبال زياد شدن توفيق و عبادتش مي باشد نه اين كه به دروغ مطلبي را بيان كرده باشد.

منبع :
[1] - آيت الله مهدوى كنى‏، نقطه‏ هاى آغاز در اخلاق عملى‏، دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏، هفتم‏، 1376ش، ص 637
[2] - علل الشرائع-ترجمه ذهنى تهرانى، ج‏1، ص 825
كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)