.1 عبوديت

عبوديت و بندگى در فرهنگ دين و سخنان مولا دوگونه است: عبوديت فراگير (عام) و عبوديت ويژه (خاص)

الف: عبوديت فراگير (تكوينى)

از ديدگاه توحيدى اميرالمؤمنين «عبوديت» و خضوع، ويژگى ذاتى و عمومى همه پديده‏هاست و هيچ موجودى ـ به دليل فقر ذاتى خود ـ از دايره عبوديت بيرون نيست.

بر اين اساس جهان سراير عبد و فرمانبردار خداست: «همه چيز در برابر عظمت او خاضع و در مقابل طلطه و قدرت او رام و فرمانبردار است.» ⁽¹⁾ «دنيا و آخرت مطيع او هستند و آسمان‏ها و زمين‏ها كليد خود را به او داده‏اندو درختان سرسبز، بامداد و شامگاه [ هميشه‏] براى او سجده مى‏كنند.» ⁽²⁾ عبوديت بدين معنا حتى شامل كافران و ملحدان كه منكر خدا هستند نيز مى ‏شود، زيرا هستى آنها و تمام ذرات وجود آنها محكوم اراده الاهى و قوانين و سنت‏هاى اوست. آنها «بندگانى [هستند] به قدرت آفريده شده و به اجبار پرورش يافته. ⁽³⁾ عبوديت عمومى هستى، در واقع لازمه «ربوبيت مطلق» خداوند است. ⁽⁴⁾ [همه موجودات‏] آفريدگانى تحت ربوبيت‏اند» ⁽⁵⁾ . «ربوبيت مطلق» خداوند نيز لازمه «الوهيت مطلق» اوست.

ب: عبوديت ويژه (عبوديت ارادى)

عبوديت خاص يا عبوديت اراديگ عبارت است از حالت تسليم در برابر خداوند و اينكه خود را مملوك و «عبد» او دانستن (و براى خويش «انانيت» و استقلال قائل نبودن». قرآن درباره حضرت ابراهيم عليه‏السلام مى ‏فرمايد: «هنگامى كه پروردگارش به او گفت تسليم شو، گفت : به پروردگار جهانيان تسليم شدم». ⁽⁶⁾ اميرالمؤمنين عليه‏السلام، در آغاز «وصيت» خود، با اقتباس از قرآن كريم، م ‏فرمايد: «ان صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العالمين» ⁽⁷⁾ ، يعنى: «نماز من، عبادت من، زندگى و مرگ من براى پروردگار عالميان است».امام صادق عليه‏السلام در پاسخ به اين پرسش كه حقيقت عبوديت چيست؟ مى ‏فرمايد: خود را مالك و مدبر خويش ندانستن و به فرمان‏هاى الهى گردن نهادن. ⁽⁸⁾ عبوديت ارادى نيز (چون عبوديت عام) از ربوبيت الاهى سرچشمه مى‏گيرد: «… به عبوديت خدو اقرار مى‏ كنم و به ربوبيت او شهادت مى ‏دهم…». ⁽⁹⁾ توضيح اينكه ربوبيت خداوند نسبت به هر پديده‏ اى متناسب با آن پديده است. انسان، كه از ويژگى «آگاهى» و «اراده» برخوردار است، تحت دو نوع ربوبيت قرار دارد

؛ يكى ربوبيت عام، كه مربوط به امور تكوينى است و ديگرى «ربوبيت خاص» كه مربوط به امور اختيارى است. عبوديت انسان نسبت به ربوبيت نوع اول، جبرى و غير اختيارى است اما عبوديت وى نسبت به ربوبيت نوع دوم، انتخابى و اختيارى است. همچنان كه پديده‏ها با عبوديت ذاتى خود و تحت سنت‏ها و قوانين الهى، به كمال مى ‏رسند، انسان نيز با عبوديت انتخابى خود راه تكامل را طى مى ‏كند و به كمال و سعادت مى ‏رسد. «بندگى» ارزش والايى است كه منبع و ملاك ارزش‏ها و فضيلت‏ها به حساب مى ‏آيد. ⁽¹⁰⁾ «توكل»، «تفويض»، «رضا» و ديگر مقامات معنوى، همه از اين حقيقت ارزشمند سرچشمه مى ‏گيرد . با تثبيت «عبوديت» در نفس انسان، وى عنوان پر ارج «عبدالله» مى ‏يابد. مقام بلند و رفيعى كه هدف غايى همه انبياء و اولياء بوده است. خداوند از بهترين و كامل‏ترين انسان‏ها، يعنى پيامبران، با عنون «عبد» ياد مى‏ كند: «سبحان الذى اسرى بعبده..» ⁽¹¹⁾ اميرالمومنين عليه السلام نيز عبوديت و «عبد» بودن خويش را بالاترين افتخار مى‏ داند . ⁽¹²⁾

منابع:

1) همان، .557

2) نهج البلاغه، .191

3) نهج البلاغه، .191

4) و هو رب كل شى‏ء»انعام، آيه 164) يعنى: «و او پروردگار همه چيز است».

5) نهج البلاغه، .96

6) اذ قال له ربه اسلم قال اسلمت لرب العالمين (بقره، 131). برخى «اسلم» را به معنى اسلام بياور گرفته‏اند.

7) نهج السعادة، 2 / .745

8) بحار الانوار، 1 / 225 (نقل به معنا).

9) فرازى از خطبه پيامبر صلى‏الله عليه و آله در غدير خم (روضة الواعظين، 1 / 92).

10) الميزان، 1 / .193

11) اسراء، آيه .1 «پاك و منزه است خدايى كه بنده‏اش را در يك شب از مسجد الحرام به مسجد الاقصى ـ كه گرداگردش را بركت بخشيده‏ايم سير داد».

12) بحار، 38 / .340 امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد: «خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد مگر اينكه از او سه تعهد گرفت: [نخست‏] اقرار به عبوديت خداوند…» (كافى، 1 / 147).