چکيده :

اين تحقيق با هدف بررسي مسجد و كاركردهاي آن تنظيم گرديده است كه در ضمن بررسي تاريخچه مساجد در اديان گذشته ( بهبود و مسيحيت ) به بحث و بررسي مسجد از نگاه اسلام و مهم ترين كاركردهاي آن پرداخته است .

در نهايت هدف اصلي از اين پژوهش پاسخ به اين سوال است كه « مسجد و كاركردهاي آن از نگاه اسلام چيست ؟ » 

از مهم ترين يافته هاي نتايج بدست آمده مي توان به اين حقيقت اشاره كرد كه در فرهنگ اسلامي مسجد پايگاه آموزش ، و ترويج معارف اسلامي ، ارزش ها ، همگرايي مسلمانان و رشد سياسي اجتماعي و تصميم سازي براي آنان مي باشد و اين حقيقت ضمن استفاده از آيات و روايات به اثبات رسيده است .

كه در چهار بخش به شرح ذيل تنظيم و ارائه شده است :

بخش اول : كليات ، بخش دوم : در دو فصل ( مكانهاي مقدس در اديان الهي و مسجد در اسلام ) و سه گفتار كه به تشريح تاريخ مسجد در اسلام ، مسجد در آيات و روايات و مساجد مهم در اسلام مي پردازد .

بخش سوم اين پژوهش به كاركردهاي مسجد در چند فصل عبادي ، اخلاقي ، علمي ، فرهنگي ، اجتماعي ، سياسي و امنيتي و . . . اشاره دارد .

بخش پاياني ( چهارم ) كه به آسيب شناسي مساجد و عوامل و موانع جذب جوانان به مسجد و نماز ، جمع بندي و پيشنهادات پاياني پژوهش اختصاص يافته است .

مقدمه :

تاريخ تمدن بشري نشان مي دهد كه انسان از روزگاراني بس قديم همواره در اين فكر بوده
است ، تا روزنه هايي از ديوار  طبيعت را بر بي نهايت باز كرده و از رصد خانه ي اين كالبه خاكي ، آن سوي جهان را نظاره كند و به پيوندي روحاني و ارتباطي قلبي با معبود و كمال مطلوبش دست يابد . از اين رو هر گاه فرصت مناسبي مي يافته است در گوشه ي خلوتي به دور از غوغاي جهان مادي ، سرود نيايش سر مي داده و به راز و نياز با معبود خويش در مكان مقدسي كه معبده
كليسه ، مسجد و …  نام داشته و از جايگاه ويژه اي و والايي برخوردار بوده مي پرداخته است . و اما در آيين و حياتي اسلام و به طور قطع مي توان اذعان داشت بعد از كعبه كه خانه خدا و قبله آمال و آرزوهاي مسلمانان است عين مكان بوده و (دين مسجد ) و اهميت و قداست اين مكان عبادي از همان بناي آن بوسيله فخر كائنات بشر و خاتم رسل به عنوان آموزه اي ماندگار به همه مسلمانان آموخته شد كه در آغاز مركز اجتماع پرورش افكار نو ، بديع و بستر انديشه پروري در محيط امن و با طراوت با هدف به اكمال رساندن  انسان و فراهم ساختن فضايي جهت خدايي شدن بوده است .

آنچه كه امروز به عنوان مواريث گذشته از رفتارها و سنتها و ارزشهاي ديني از رسول گرامي اسلام و ائمه هدي به ما رسيده است اين است كه مكان و مركز انتقال اين پيامهاي الهي مساجد بوده اند كه از طريق اقامه نماز ، خطابه ها و موعظه ها و تبليغ ، سخنراني توسط مبلغان ، وعاظ و سخنوران در مساجد به گوش ما رسيده است . جايگاه و منزلت مساجد را مي توان از انواع كاركردهاي آن در تمامي زمينه هاي عبادي ، سياسي ـ فرهنگي ـ اجتماعي آموزشي ـ اقتصادي و نظامي در طول تاريخ شناخت كه نقش اصلي و اوليه را در تمام اين  امور ايفا مي نموده است و در تمام فعاليتها و برنامه هاي اجرايي جهت تببين دين اسلام و آيين آسماني مسجد در رأس امور قرار داشت و تمام برنامه ريزيها و سياستگزاريهاي امور مختلف در مساجد انجام مي گرفته است .

با نگاهي گذرا به تاريخ اسلام در مي يابيم كه علي رغم  گذشت چندين قرن از ساخت اولين مسجد بدست پيامبر اسلام (ص) همچنان شأن قداست و حيات معنوي آن حفظ شده است و هيچگاه در طول زمان جايگاه والاي خويش را در ميان عامه مردم از دست نداده است و در طي دوران متمادي همواره تاثيري شگرف بد انديشه ديني و اجتماعي مسلمانان داشته است و بر اين اساس در اين تحقيق به كاركردهاي مساجد پرداخته مي شود .

با توجه به مطالب فوق ، و در راستاي فهم بيشتر اين مهم ، پژوهش حاضر با عنوان « مسجد و كاركردهاي آن » در حد تحقيق پاياني پايان نامه دوره كارشناسي حوزوي سطح 2 به موضوع پرداخته است  تا قدمي در تبيين و انتشار اين فرهنگ والا و مكان مقدس عبادي سياسي
برداشته باشد .

اميداست ، خداوند تبارك تعالي و مورد توجه تكميلي ديگر پژوهشگران و انديشمندان قرار
گيرد . اين تحقيق شامل پنج بخش است و هر بخش داراي چند فصل مي باشد .

بخش اول : كليات تحقيق مي باشد .

بخش دوم : تاريخچه مسجد كه فصل اول : مسجد در اديان الهي  ، فصل دوم : مسجد در اسلام

بخش سوم : كاركردهاي مسجد كه فصل اول : كاركردهاي عبادي اخلاقي ، رفتاري ، ارزش ، فصل دوم : علمي ، فرهنگي ، تعليم و تربيت ، تبليغي هنري ، آموزشي .

فصل سوم : اجتماعي ، درماني ، قضايي ، بهداشتي فصل چهارم : سياسي و امنيتي ، نظامي ، تحولي (مبارزاتي)

بخش چهارم : آسيب شناسي مساجد كه فصل اول : آسيب شناسي مسجد ( انواع آسيب هاي مسجد )

فصل دوم : عامل و موانع جذب به مسجد و نماز

نتيجه ، پيشنهادات ، منابع و مآخذ