*آثار و فواید وضو
با نگاهی به تمامی جوانب روایات و احکام صادره از معصومین(ع) در خصوص وضو میتوان به 2 فایده روشن دست یافت.
الف)-فواید بهداشتی
علاوه بر احادیثی که بر فواید بهداشتی وضو تأکید کرده و آن را از عوامل طولانی شدن عمر برشمردهاند(4)، برخی متخصصان علوم پزشکی با دقت نظر در دستورات و احکام وضو برای این عمل عبادی فوایدی را مطرح کردهاند که به برخی از آنها اشاره میشود:
1-سلامت گوارشی
دانش پزشکی، امروزه عامل انتقال بسیاری از عوامل عفونی را اصطلاحاً Fecal - Oral(مدفوعی ـ دهانی) شناسایی کرده است که یک گروه عمده از این عوامل عفونی دارای این ویژگی هستند که پس از اجابت مزاج بر روی دست باقی میمانند و بعداً در موقع غذا خوردن و از طریق دهان وارد بدن میشوند و ایجاد بیماری میکنند.
از این جهت امروزه در همه ممالک پیشرفته اولین اصل بهداشتی که برای مقابله با عفونتهایی گوارشی به همگان(به خصوص اطفال) آموزش داده میشود، شستشوی دستها قبل از غذا خوردن و پس از اجابت مزاج است و به این ترتیب تأثیر نظافت دستها در پیشگیری از گروه زیادی از بیمارهای عفونی باور نکردنی است.
اما فرمان وضو که در آیه شریفه 9 از سوره مبارکه مائده در قرآن مجید، صادر شده است، به سادگی و صراحت امر به شستشوی دستان(تا آرنج) می کند و 14 قرن پیش با بیان دستوری پیرامون نماز، پیامآور نکتهای میشود که علم بشری در آستانه قرن بیست و یکم به اهمیت بیش از پیش آن، دست یافته است.
مقارنت اوقات نماز با سه وعده معمول غذایی(صبحانه و نهار و شام) یا حتی وعدههای غذا هنگام روزهداری(سحر و افطار) سبب میشود که شخص نمازگزار، موقع انجام وضو(که معمولاً متعاقب اجابت مزاج نیز هست) خود به خود به شستوشوی دستها بپردازد و هر گونه عامل بیماریزای عفونی را از دستهای خویش بزداید و در نتیجه موقع صرف غذا، هیچ عامل عفونی ناشی از دست آلوده موفق به ایجاد بیماری در بدن او نشود.
2-سلامتی مجاری تنفسی
به علت پراکنده بودن عوامل عفونی متعدد در محیط اطراف و هوای تنفسی انسان و با توجه به اینکه استنشاق میکروب از طریق بینی روش عمده انتقال این عفونتهاست، بیماریهای عفونی تنفس، به وفور به وقوع میپیوندد. این مشکلات به ویژه در فصل سرما که تجمع افراد در محیطهای بسته افزایش مییابد و ویروسها و باکتریها امکان رشد و بیماریزایی زیادتری پیدا میکنند بیشتر میشود و به همین علت است که در فصل سرما شایعترین علت مراجعه اطفال و بزرگسالان به مطب و کلینیکهای عمومی، بیماری common cold(سرماخوردگی) و عوارض متعدد ناشی از آن است و همان طور که اشاره شد، عمده این درگیریها، ناشی از انتقال عامل بیماریزا از طریق بینی است.
اما از جمله مواردی که در حین وضو، مورد توصیه مؤکد قرار گرفته است. سه مرتبه، چشیدن و استنشاق آب سرد و پاک است.
بر این اساس چنانچه مسلمین در مقدمات نماز و حین وضو دستور اسلامی استنشاق آب سرد را اجرا کنند، همه روزه چند نوبت میکروبهای مجرایی تنفس را زدوده و مجرای تنفسی خود را تمیز و پاکیزه میکنند و بدین ترتیب از بروز بیماریهای متعدد تنفسی در امان خواهند بود.
3-بهداشت دهان و دندان
نقش دندانها در حفظ و زیبایی و قدرت جویدن و صحبت کردن به خوبی مشخص است و حتی نبودن دندانهای سالم و زیبا برای بانوان و دوشیزگان(به خصوص) اثرات روانی زیادی باقی میگذارد. چرا که در کتابهای علمی دندانپزشکی میخوانیم: نیمی از زیبایی بشر منوط به صورت او و از این مقدار 3/2 آن مربوط به دهان و دندانها است.
رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماریهای مختلف آن، از جمله پوسیدگی دندانها و بیماریهای پریودنتال(بیماریهای لثه و بافتهای پشتیبان) و.. به بهترین شکل به وسیله مسواک زدن، انجام میپذیرد.
پیامبر خدا(ص) در خصوص مسواک زدن به هنگام وضو فرمودهاند: «السواک شطر الوضوء»(1)؛ مسواک کردن جزئی از وضو است و یا در توصیهای که به حضرت علی(ع) در این باره بیان داشتهاند: یا علی! و علیک بالسواک عند کل وضوء(2)؛ ای علی!بر تو باد مسواک زدن به هنگام هر وضو.
بنابراین با توجه به اینکه نمازگزار روزانه حداقل 3 بار وضو میگیرد، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواک زدن کند، از حداکثر پاکیزگی لازم برای پیشگیری از تمامی بیماریهای دهان و دندان برخوردار میشود.
4-بهداشت پوست
یکی از شرایط صحت وضو، نبود مانع برای رسیدن آب به مواضع وضو استد که همین امر یعنی بررسی نبود مانع در اعضای وضو و برطرف کردن موانع در صورت وجود آن خود نقش بسزایی در سلامت پوست ایفا میکند.
گذشته از اینکه در وضو مواضعی همچون سر و پا مورد توجه قرار گرفته است و این دو عضو بر خلاف دست و صورت، از اعضایی هستند که در بخش قابل توجهی از شبانه روز پوشانیده هستند، تا حدی که حتی خود ما نیز معمولا توجه کمی به آنها داریم.(3)
اما امروزه دانش بشر، گروهی از بیماریها را میشناسد که شروع تظاهرات این بیماریها از پوست سر و پاها است. به عنوان مثال برخی بیماریهای قارچی پوست از حد فاصل میان شصت و دیگر انگشتان پا آغاز میشود که اتفاقاً درست محل این ناحیه مسح واجب دارد و به همین ترتیب مسح سر نیز میتواند توجه انسان را به آلودگی یا ضایعه عفونی در مو و پوست سر توجه دهد و در نتیجه انسان را برای رفع آن به اقدام وادارد.
در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتی است برای برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اکسیژن قرار گرفتن این اعضا که علاوه بر شادابی پوست، به نوبه خود مانع رشد ارگانیزمهای بیهوازی در منافذ پوست خواهد شد.(4)
5-تسکین اعصاب و روان
از دیگر فوایدی که میتوان برای وضو بر شمرد، نقش آرامش بخشی آن است، چرا که تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد(5)، به خصوص اگر این عمل با آب سرد صورت پذیرد، بنابراین میبینیم رسول خدا(ص) توصیه کردهاند به هنگام خشم انسان با آب سرد وضو بگیرد.(6)
منبع:
1-بحار الأنوار، ج73، ص 136
2-اصول کافی، ج 8، ص 79
3-پوشش پا به صورت جوراب و کفش امروزه در اکثر فرهنگها متداول شده است و پوشش سر به صورتهای مختلف از کلاه ایمنی، کلاه آشپزی، کلاه جراحی، چادر و عمامه گرفته تا کلاه و روسری معمولی از دیر باز معمول بوده است.
4-برای کسب اطلاع بیشر در این خصوص رجوع کنید به 40 نکته پزشکی پیرامون نماز، دکتر مجید ملک محمدی
5-مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374 ش، اول، ج4، ص 291
6-الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص 586