كربلا و حادثه ي خونين عاشورا تنها یک حادثه ی تاریخی نیست چرا که در طول تاریخ حوادث زیادی، چه بسا خونین تر از عاشورا رخ داد که مورخین به ضبط و نقل آن اقدام کرده اند و شعاع تاثیر آن محدود به همان عصر و زمان خویش بوده است اما آنچه حادثه ی تاریخی وحماسی عاشورا را ازدیگر حوادث تاریخی وحماسی جهان متمایز می سازد، آثار آن درالگودهی به قیامهای جهان است. نمونه شاخص و زیبای آن درتاسوعا وعاشورای 1357ه.ش اتفاق افتاد.

دراین روز میلیون ها عزادار با همان شیوه ی سنتی به خیابان ها رفتند و برائت و بیزاری خود را از یزید و رژیم خون ریز پهلوی و حمایت خود را از نائب امام زمان اعلام نمودند و نقش این قیام در سقوط طاغوت در ایران و سر نگونی رژیم پهلوی بر هیچ کس پوشیده نیست.

قیام عاشورا نیروی محرک و توان قدرتی است در فراخوان ستمدیدگان جهان به آزادی و از این جهت، الگویی برتر برای ملتهای زیادی شده، چنانکه گاندی معمار استقلال هند و رهبرملی مردم این کشور با الگو گیری از امام حسین«ع» برای رسیدن به آزادی اینگونه می گوید: «من برای مردم هند چیز تازه نیاوردم. فقط نتیجه ای را که مطالعات وتحقیقاتم درباره ی تاریخ زندگی قهرمان کربلا بدست آورده بودم، ارمغان ملت هند کردم. اگر بخواهیم هند را نجات دهیم واجب است همان راهی را بپیماییم که حسین بن علی پیمود.»

محبت ذاتی مسلمانان به اهل بیت«ع» به ویژه امام حسین«ع» عدم وجود دانش و بصیرت در برخی ازآنان و فراموش کردن فلسفه واهداف قیام، دشمنان را قادر ساخته تا بارواج خرافه، شیوه های غیر معمول عزاداری مانند قمه زنی و تشریفات در عزاداری ها زمینه را برای زیرسوال بردن و مخدوش کردن شیعه و اسلام آماده کنند.

ازاین رو نهضت عاشورا و اهداف قیام به عنوان یک سندتربیتی وبرگ برنده برای تمامی مسلمین جهان باید از هر گونه تغییر و دگرگونی در امان باشند تامبادا دشمنان ازآن به عنوان دست آویزی برای رسیدن به اهداف خود استفاده کنند.از این رو بازخوانی فرهنگ عاشورا بررسی عواملی که موجب به وجود آمدن تحریف و بدعت در این فرهنگ و حماسه بزرگ شده باعث پیراستن آن ازهرگونه شائبه ای شده و راه را برای سوء استفاده دشمنان می بندد.

آثاروپیامدهای تحریف:

هرگونه انحراف آگاهانه یا نا آگاهانه، ابتدا در لایه های سطحی جامعه تاثیر می گذارد و سپس لایه های زیرین و عمقی آن دست خوش تغییر و تحول قرار می گیرد. و این انحرافات چنان در فرهنگ رسوب می کند و نهادینه می شود، که جزء فرهنگ های عمومی در می آید و اصلاح آن با واکنش منفی جامعه مواجه می شود. در جامعه حاضر، ما شاهد دگرگونی هایی در فرهنگ عاشورا هستیم که همه آنها نتیجه تحریفات در این زمینه است. قدم اول در مقابله با آثار و پیامد های تحریف، شناختن این آثار و نتایج می باشد. چرا که در صورت عدم شناخت این پیامدهای منفی، مبارزه معنایی نخواهد داشت. به همین منظور در این بخش به بررسی پیامد های تحریف و راهکارهای مبارزه با آن پرداخته شده است.

الف-1)خرافه زدگی و غلو آمیز شدن عزاداری: خرافه سه پایه دارد: بی بنیادی، باطل بودن و خوش آمدن مخاطب از آن. یکی از مهمترین پیامدهای تحریف، خرافه آمیزشدن است که همچون موریانه ای درون را می پوساند. در میان عوامل ایجاد آسیب ها و تحریف ها، توجه بیش از حد به وجه عاطفی قیام، آمیخته شدن عزادرای با فرهنگ قومی و سرزمینی و میل به اسطوره پردازی بیشترین نقش را در خرافه زدگی فرهنگ عاشورا دارد. این خرافه ها در ذات خود غلو آمیزند و چند برابر آنچه هست بزرگ نمایی می شود تا کیفیت و کمیت برانگیخته شدن احساسات مخاطبان را بالا برد. داستان آمدن شیری در شب ها به کربلا و اینکه این شیر، حضرت علی ابن ابی طالب«ع» بودند، نمونه هایی از این دست خرافات است.[1]

مقام معظم رهبری می فرمایند:

حادثه ی عاشورا که در باب جهاد و مبارزه فی سبیل الله، ام المعارف است و پایه ی اصلی انقلاب ماست، به طور پیراسته باید بیان شود، حقایق در آن جلوه کند و اضافاتی که احیانا در گوشه کنار از زبان ها و یا قلم هایی تراوش کرده، شنیده و خوانده شده است، کناربرود. مسئله عاشورا شوخی نیست. نمی شود این قضیه با آن عظمت را با خرافات آميخته و انتظار تاثير كامل داشت.[2]

گاهی فکرمی کنیم هرچه بیشترغلو کنیم امام حسین«ع» راضی تراست. در جایی که امیر المومنین«ع» فرمودند:

خدایا شاهد باش که من از این آدمهایی که چاپلوس اند ناراحت و بیزارم.[3]

الف-2)عقل ناپذیری: غیر عقلانی جلوه کردن آموزه های عاشورایی در ذهن مخاطبان به ویژه نسل جوان، از دیگر پیامد های تحریف عاشورا است. امروزه به دلیل گسترش دانش و بینش، این مسئله بیشتر از گذشته نمود پیدا کرده است. اگرچه دنیوی کردن تمام زوایای عاشورا درست نیست، طرح یک سیره دور ازعقل نیز خطرناک است. شخص وقتی نتواند این موضوعات و مفاهیم را با عقل خود بپذیرد، آن را نادرست می انگارد و رد می کند. این ابهام غیرقابل قبولی یک موضوع را به تمام حوزه ها و نقل ها می کشاند. نتیجه آن بی توجهی به اصل واقعه و فرهنگ عاشورا و پست شمردن آن خواهدشد.[4]

الف-3)الگوناپذیرشدن نهضت عاشورا و سیره امامان: نفی عملی الگوگیری از فرهنگ عاشورا و سیره امامان معصوم«ع» به دو صورت انجام می پذیرد.

1-ارائه مطالب عقل ناپذیر اعتماد مخاطب را به گفته هایی که در خصوص نهضت عاشورا و سیره امامان معصوم«ع» است، را کاهش می دهد و آن ها را در ذهن مخاطب از اعتبار می اندازد.

2-قدسی کردن قیام و ستردن جنبه های بشری نهضت امام حسین«ع»: در این صورت امام حسین«ع» شخصیتی می شود که نمی توان به او نزدیک شد، از رفتارش الگو گرفت و راهی که او رفت برگزید، چرا که سرشت او جدای از سرشت بشر است.[5]

مقام معظم رهبری می فرمایند:

«عزیزان من! مومنین به حسین بن علی«ع»! امروزحسین بن علی «ع» می تواند دنیا را نجات بدهد، به شرط آن که چهره او را با تحریف مغشوش نکنند: نگذارید مفاهیم، کارهای تحریف آمیز غلط چشمها و دلها را از چهرۀ مبارک و منور سید الشهدا«ع» منصرف کند. با تحریف بایستی مقابله کنید.[6] »

الف-4)دور شدن اهل دانش از مجالس عزاداری: جوان حوزه ای یا دانشگاهی که خود را اهل دانش و بینش می شمارد، وقتی برتری شکل بر محتوا، حرف بر معرفت و تظاهر به جای تعمق را در مجالس عزاداری ببیند و جوابی پیرامون پرسشهای ذهنی و عینی خود نیابد، اعتماد، اطمینان و انگیزه های کافی و لازم را برای حضور در این مراسم نخواهد داشت.[7]

امروزه عموم جوانان کشور ذهن شان باز است. اگر دیروز قبل از انقلاب جوانان دانشجو از این ویژگی برخوردار بودند، امروز این ویژگی مخصوص آنها نیست. بلکه عموم جوانان، مسائل را با چشم بصیرت نگاه می کنند. یک بخش مهم از حادثه ی فرهنگی در جامعه امروز ما این است که اینها در معرض شبهات قرار می گیرند. یعنی دشمنان شبهه القا می کنند. مهم این است، مطلبی که شما می گویید بر طرف کننده شبهه باشد و آن را زیاد نکند. درغیراین صورت اگر در امر دین دچار تردید شد و بعد ازپای سخنرانی ما برخاست و رفت ، ما هم او را نشناختیم، بعدا چگونه می شود جبران کرد. [8]

الف-5)خلع سلاح فرهنگی در مقابل طعنه منکران و دشمنان: نباید کاری کنیم که آحاد جامعه اسلامی برتر، یعنی جامعه محب اهل بیت«ع» که به نام مقدس ولی عصر ارواحنا فداه به نام امام حسین بن علی«ع» و به نام امیر المومنین«ع» مفتخرند، در نظر مسلمانان و غیر مسلمانان به عنوان یک گروه آدم های خرافی و بی منطق معرفی شوند و هر جا خرافات به میان بیاید، دین خالص بد نام خواهد شد. [9]

امروزه که ما در پی آنیم که چهره تشیع و اسلام را از شبهات و غبارها بزداییم، در زمانه ای که ارتباط وسیع و فن آوری پیچیده و گسترده اصلاحات همه چیز را به جهان مخابره می کند، به یقین دست زدن به اعمال، گفتار و رفتارهایی که هیچ سند شرعی و دینی ندارد، تشیع را می سازد و جهانیان، شیعه را اینگونه می شناسند. دشمنان نیز با تکیه بر وجود پاره ای خرافات و آموخته های اغراق آمیز، شیوه های ناموجه سینه زنی، زنجیر زنی و قمه زنی، بر شیعه می تازند و به اصل موضوع که اهداف امام حسین«ع» است، هجوم آورده، و آن را از زوایای گوناگون بی ثمر و غیر دینی جلوه می دهند.[10]

الف-6)مخدوش و تک بعدی شدن فلسفه قیام: اصلی ترین اثر تحریفات عاشورا، انحراف از فرهنگ اصیل عاشورایی براساس تحلیل های مخدوش و تک ساختی است. که این بر خلاف روح حاکم بر عاشورا و شخصیت جامع امام حسین«ع» است.

 این تحلیل ها عبارتند از:

1- تحلیلی که تنها با نگاه الهی محض به نهضت می نگرد و هیچ نوع نگاه بشری بدان را بر نمی تابد.

2- تحلیلی که حرکت امام را یک مبارزه به طورکامل حسابگرانه برای دست یابی به حکومت می داند.

3- تحلیلی که امام را فدایی امت گناهکار و شفاعت کننده عزاداران می داند.

4-نگرشی که عاشورا را یک سیره عرفانی می بیند و تفسیر می کند.

5-تفسیر نگرش عاطفی محض، که تنها یک صحنه عاشورا یعنی صحنه شقاوت دشمنان و مطلوبیت حسینیان را بازتاب می دهد.

6- برداشتی عاطفی از عاشورا که تنها برای تسکین اندوه حضرت زهرا «س» است.[11]

الف-7)گسترش ریاکاری: ورود تحریفات گوناگون به عرصه های مختلف عاشورا سبب شده تا اخلاص که گوهر ارزنده تمامی عبادات است، از مجالس عزاداری رخت بر بندد و ریا، دغل، ناخالصی ها و پیرایه ها بر جای آن بنشیند و از درون، پایه های آنرا منهدم سازد. برداشت ها و تفسیرهای اشتباه و ریاکاری از صورت عزاداری امام حسین«ع»، ابزاری برای رسیدن به خواسته های نفسانی و خودنمایی است و در خوش بینانه ترین حالت، سوق دهنده به سوی تئوری هدف وسیله را توجیه می سازد*، می باشد. که نا هم خوانی آن با اهداف و آرمان های نهضت حسینی روشن است. تلاش برای بی تاب نشان دادن خود در قالب های گریستن، فریاد زدن، سخت تر سینه و زنجیر زدن، برپایی مجالس و… برای جلب توجه و محبت دیگران از نمونه های ریا در عزاداری است که جلوه گر ساختن قدرت، ثروت، موقعیت، اهمیت خود یا هیئت خود وآن چه وابسته به خود است می باشد.[12]

امام علی«ع» می فرمایند: کسی که در طاعات خود نیت خالص تقدیم دارد، به پاداش الهی دست می یابد. عمل خالص آن است که نخواهی کسی جز خداوند عزوجل تو را بر آن بستاید.[13]

الف-8)فرعی شدن مسائل اصلی: عدم درک صحیح و درست از فلسفه عزاداری باعث شده که در جایگاه ارزش ها یا دست کم جایگاه مسائل اصل و فرعی، نوعی دگرگونی و جابه جایی اتفاق افتد. در این هنگام یادگیری احکام، عمل کردن به دستورات دین، دریافت فهم معارف دینی وشیعی، به مسئله ای حاشیه ای و فرعی تبدیل می شود و نفس برگذاری مجلس و آبرومند برگذار کردن آن اصل تلقی می شود. بدین ترتیب، مجالس عزاداری از صورت آگاهی بخش به یک عادت سنتی ایستا، تغییرشکل می یابد.[14] که دیگر هیچ نقش تربیتی نداشته و تبدیل به عادت می شود و انجام آن تنها به تخلیه روانی بجا آورندگان می انجامد. چشم و هم چشمی هیئتها با یکدیگر، ریاکاری افراد، تعصبات و لجاجت های جاهلی افراد، تبعیض در پذیرایی بین زنان، مردان وکودکان، نمونه هایی از پیامدهای منفی این موضوع است.

الف-9)رواج تشریفات و تهی شدن عزاداری ها از محتوای مطالب: بی آلایشی و سادگی از رموز موفقیت و فراگیری اسلام در جهان است. از آنجایی که عاشورا نیز در متن اسلام تفسیرمی شود، در جای جای آن بی پیرایگی نمایان است. پس فرهنگ عاشورا و بزرگداشت آن نیز باید همین ویژگی را داشته باشد، تا بتواند به درستی بازتاب دهد.

بروز تحریفات گوناگون در حادثه ی عاشورا باعث تشریفات و ورود عناصر غیر سازنده و مخرب، در عزاداری شد همانند: طبل، شیپور، سنج، و…که بکارگیری بی رویه از آنها تا حدی عاشورا را مخدوش کرده است نمونه آن، مجالس روضه زنانه است که با مخارج سنگین و تشریفات در پذیرایی تشکیل می شود که در واقع، روضه خوانی و عزاداری تنها بهانه ای برای تشکیل جلسات زنانه است. این گونه مجالس عاری از هر گونه معرفت است.[15]

الف10)رواج سبکها و اشعارغنایی ناهمخوان و مبتذل و تقلیدی: در عصر حاضر شاهد شیوع روشهای نامناسب در اجرای مداحی و اشعار خوانده شده در مجالس عزاداری هستیم. دلیل این امر را می توان در نحوه ی تعلیم مداحان جست. در گذشته مداحان به روشی اصولی و به شکلی سنتی، تحت نظر یک استاد مداح بزرگ پرورش می یافتند و دانش و معرفت بالایی داشتند. اما امروزه با پدیده ای به نام نوار استادی روبرو هستیم. جوانان با تقلید از نوارهای مداحان معروف وارد حرفه مداحی می شوند. در واقع این نوارها جای استاد را گرفته و مداحان عصر حاضر از هرگونه دانش در این زمینه محرومند. به دلیل عدم وجود دانش، در زمینه ادبیات عرفانی در آنان، همراه باعدم استقبال از ادبیات عرفانی توسط آنان، شاهد ورود ادبیات غنایی در ادبیات مداحی هستیم که این موضوع به خودی خود منفی تلقی نمی شود بلکه استفاده ی مبتذل از آن مشکل سازاست. گاه نیز اشعار مداحان عصر حاضر از ادبیات غنایی و عرفانی سرچشمه نمی گیرد، بلکه از سروده های کوچه بازاری و ترانه های خوانندگان گذشته و حال الهام می گیرد.[16]

مقام معظم رهبری به مداحان تاکید می فرمایند که هر آهنگی به درد مجالس عزاداری نمی خورد.

«نکته سوم، هنر تفهیم است. هر آهنگ و آوازی به درد شما نمی خورد. آهنگ و آواز خاصی به درد شما می خورد آن هم با شیوه بیان خاص مداحی، اگر کار مهم نبود من در بیان این جزییات معطل نمی شدم. اما کار خیلی مهم است. اگر این کار، خوب انجام بگیرد که بحمدا… ما در طول سال های متمادی، بسیاری از برادران را دیدیم که این کار را خوب هم انجام می دادند و می دهند. نقش فوق العاده موثر و والایی در پیشرفت فکری و اعتقادی و اسلامی جامعه ما خواهد داشت»[17]

امروز شاهد نمونه هایی از این دست هستیم در واقع کار مداحان جدید در یک سری تقلید های مبتذل از موسیقی ها و ترانه ها خلاصه شده. مقام معظم رهبری در این باره می فرماید:

من شنیدم در مواردی از آهنگ های نامناسب استفاده می شود. مثلا فلان خواننده طاغوتی یا غیرطاغوتی شعرعشقی چرندی را با آهنگ خوانده، حالا ما بیاییم در مجالس امام حسین«ع» و برای عشاق امام حسین«ع» آیات والای معرفت را در این آهنگ بریزیم و بنا کنیم آن را به خواندن، این خیلی بد است.[18]

الف_11)سوءاستفاده دشمن و خواص و حکومت ها: امروزه تمدن اسلامی مهمترین بلوک ایدئولوژیکی است که سر راه تمدن غرب قد علم کرده است و این تمدن را مجبور کرده است که، از جاه طلبی جهان شمول دست بردارد. تمدن غرب نیز برای کامروایی خود در صدد نابودی اسلام است.                   

استکبار جهانی و سازمان سیا یکی از راهکارهای خود را برای تخریب اسلام و شیعه، فرهنگ عاشورا و سوق دادن آن در مسیر غیر صحیح دانسته و بودجه های فراوانی را برای این کار اختصاص داده، و از اینکه عزاداری ها و فلسفه واقعی خود را بازیابد به شدت احساس خطر می کند. بنابراین برای رسین به اهداف خود، سعی در مخدوش کردن عزاداری ها کرده و با چند برابر جلوه دادن جنبه های موهون این مراسم، ریاکارانه آن را نماد عقب بودن سطح فرهنگ شرقی و عدم پیشرفت مسلمانان و شیعه معرفی می کند.[19]

برخی نخبگان سیاسی و مذهبی نیز برای تامین منافع مادی خود، از ضعف دانش و آگاهی مردم سوء استفاده می کنند. اینها کسانی اند که این مجالس برایشان تبدیل به محلی برای کسب در آمد سرشار شده است.[20]

برخی از حکومت ها نیز با همین روش به تحریف دست زده اند. به این دلیل که اینگونه عزاداری های تحریف شده هیچ خطری را متوجه آنها نمی سازد. ترس ازحادثه عاشورا وشهدای آن که روح آزادی خواهی و شهادت طلبی را در مردم زنده می کند، رژیم منحوس پهلوی را بر آن داشته که با تبلیغاتی ضد دینی و اشاعه سکولاریسم به ترویج فرهنگ ایران قبل از اسلام در کتابهای درسی، مناسبات اداری، تبلیغات رسمی وغیررسمی بپردازد.[21]

[1] قنادآقاجانی،1387، بنیاد ها و آسیب های عزاداری،ص109-110-111.
[2] آیت الله خامنه ای،1385،نسیم مبارک عاشورا، ص31.
[3] ابراهیمی،1384، آیین عزاداری و بایسته های عزاداری در کلام بزرگان دین، ص146.
[4] قنادآقاجانی،1387، بنیاد های وآسیب های عزاداری، ص111.
[5]قنادآقاجانی،1387، بنیاد های وآسیب های عزاداری، ص112.
[6] آیت الله خامنه ای،1385، نسیم مبارک عاشورا،ص168.
[7] قنادآقاجانی،1387، بنیاد ها و آسیب هالی عزاداری، ص115.
[8] آیت الله خامنه ای،1385، نسیم مبارک عاشورا، ص101-102.
[9] آیت الله خامنه ای،1385، نسیم مبارک عاشورا، ،108.
[10] قنادآقاجانی،1387، بنیاد ها و آسیب های عزاداری، ص126-127.
[11] قنادآقاجانی،1387، بنیاد ها و آسیب های عزاداری، ص112-113.
[12] قنادآقاجانی،1387،بنیاد ها و آسیب های عزاداری، ص118-119.
[13] داودی،1387، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر اسلامی، ص103.

*-به عنوان مثال:براي برانگيختن احساسات مردم وگرياندن آنها مي توان متوسل به تحريف و دروغ نيز شد و اين كار بلامانع مي باشد .
[14] قنادآقاجانی،1387، بنیاد ها و آسیب های عزاداری، ص114-115.
[15] همان، ص115-116.
1-قنادآقاجانی،1387، بنیاد ها و آسیب های عزاداری، ص132-135.
[17] بیانات مقامات معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان 17/10/69
[18] مقام معظم رهبری،1385، نسیم مبارک عاشورا، ص109.
[19] شجاعی،1385، عزاداری حقیقی، ص25.
[20] قنادآقاجانی،1387، بنیاد ها و آسیب های عزاداری، ص117.
[21] مقام معظم رهبری ،1385، نسیم مبارک عاشورا، ص121

گردآورنده: فاطمه کریمی مدرسه علمیه کوثر(س)