مصادیق علم در ایات

   آیاتیکه در باره علم الهی است: این دسته آیات که در باره علم و معرفت خداوند متعال است بصورت واضیح و روشن اشاره به اعلم بودن خداوند می کند چون یکی از صفات خداوند متعال علیم است یعنی به همه چیز داناست در قرآن آیات زیادی به این موضوع نوشته شده است به شمول آیات دیگر یکه اشاره به نمونه های از علم الهی در باره افعال و کارهای روزمره بشر می پردازد و خیلی جالب خواهد بود که بدانیم صفت علیم بودن خداوند در قرآن در آیات متعددی به مناسبت های مختلف 128 بار تکرار شده است.

­­

2)     آیاتیکه در باره علم پیامبر اسلام(ص) و سایر پیامبران(ع) می­باشد: در این دسته آیاتی وجود دارد  که به علم و دانش پیامبر اسلام و دیگر پیامبران می پردازد و بیان می کند که خداوند علم های گوناگون را به آنان آموخت یعنی مربی و معلم اصلی پیامبر, خداوند می باشد؛ خداوند به ایشان تعلیم می دهد که چگونه و از چه طریقی مردم را به راه راست هدایت کند تا که سبب خیر دنیا و آخرت شان شود به همین سبب است که پیامبر(ص) نسبت به افراد عادی بشر بیشتر می داند چون مربی و معلم خوب و دانسته دارد به همان اندازه که معلم توانایی بالا داشته باشد می تواند شاگردان خوب تربیت کند؛ بطور مثال در آیه های ذیل در باره علم پیامبران گفته شده است: آیات: ۵ سوره نجم، ۲۲، ۶۲، و ۶۸ یوسف، ۷۴، ۷۹و ۸۰ انبیاء، ۶۲ اعراف و ۷۵ انعام، نمونه هایی از اینگونه آیات قرآن کریم می­باشد.

3)    آیاتی که در تبیین اهمیت و ارزش علم و دانش است:  این دسته از آیات شامل تبین و تشریح اهمیت و جایگاه علم در نزد خداوند می باشد که علم چه جایگاه و ارزشی در نزد خداوند دارد در قران کریم آیات فراوانی وجود دارد که به ارزش و جایگاه علم و دانش و نقش آن در زندگی روزمره انسان و  همچنان ثمرات و نتایج آن در جنبه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی مردم و جامعه می پردازد که در اینجا بصورت نکته وار در باره هر کدام آن توضیح مختصر می دهیم:

الف) تعدادی از آیات قرآن کریم به این مساله می پردازد که علم و دانش یکی از معیارها و ملاک های انتخاب و گزینش افراد برای مناصب مهم است آیات 247 سوره بقره و 9 زمر به این موضوع اشاره دارد:  ترجمه: «خداوند او را بر شما برگزیده و او را در علم و قدرت جسم وسعت بخشیده است. خداوند ملکش را به هر کس بخواهد می بخشد… آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند برابر اند» از این آیه طوریکه قبلاً نیز اشاره کردیم بر می آید که بلند بودن مقام و جایگاه پیامبران در نزد خداوند  بخاطر داشتن علم و معرفت بیشتر است اگر نه پیامبر از جمله همین انسان های روی زمین می باشد و در آیه­ای ذکر شده هدف از اینکه در آخر می پرسد آیا آنانیکه می دانند و آنانیکه نمیدانند برابر اند؟ جوابش منفی میباشد؛ خداوند چون به پیامبران آموزش داده و پیامبران بیشتر از افراد عادی جامعه می دانند پس جایگاه بالاتر از افراد عادی جامعه دارد.

ب‌)  در آیات دیگر قرآن اشاره شده که علم با ایمان رابطۀ تنگاتنگ و ناگسستنی دارد چون دریافت مفاهیم و اسرار قرآنی بدون علم مشکل می باشد طوریکه  آیه ۷ سورۀ آل عمران و ۱۶۲  سوره نساء، ۱۰۷ سورۀ اسراء، ۵۴ سورۀ حج، ۴۹ سورۀ عنکبوت، ۶ سورۀ سبأ در این باره اشاره دارد؛  در این آیات گفته شده که علم با ایمان رابطه نزدیک و تنگاتنگ دارد و ایمان بدون علم ارزش ندارد؛ که درین آیات خداوند آنانی را که ایمان آورده اند مورد خطاب قرار می دهد چون ایمان بدون علم ارزش ندارد از این طریق مسلمانان را تشویق به کسب علم می کند  و می فرماید ایمان آوردن بدون علم و دانش چندان ارزشی ندارد و مسلمانان برای اینکه ایمان شان قوی شود باید علم بیاموزند.

ج‌)    ترس از خداوند متعال محصول علم و دانش است؛ در آیه 28 سوره فاطر می فرماید از میان بندگان خدا تنها دانشمندان از او  می ترسند چون می دانند که کدام عمل خلاف است و کدام راه درست اگر مرتکب کار خلاف شوم موجب عذاب خداوند قرار خواهم گرفت چون از گناه کردن می ترسند نمی خواهد در آتش جهنم بسوزد پس عالمان بیشتر می ترسند چون می دانند و خبر دارند اما آنانیکه نمی دانند نمی ترسند به همین علت خداوند کسانی را که عالم اند دوست دارد؛ و همین علم است که عالم را از هوی و هوس های بیجا آگاه می سازد تا از آن دوری کند چون می داند که اگر از هوس های نفسانی پیروی کنی هیچ کمک و یاری از سوی خدا برای تو نخواهد شد[1].

د‌)      یکی از ارزش های دیگر علم در این است که با علم می توان حقانیت را ثابت کرد یعنی علم مقدمه­ای برای اثبات حق است حق و حقانیتی که از طریق علم ثابت شود عقلانی تر و قابل قبول تر است از اینکه کورکورانه انتخاب گردد به همین دلیل است که جایگاه علم بالا می رود.

ذ‌)      صاحبان دانش به پیروی سزوارترند (ای پدر دانشی بر من آمده که برای تو نیامده است, بنابراین از من پیروی کن, تا تو را به راه راست هدایت کنم[2]. از این آیه برمی آید که ایمان داشتن و پیروی کردن دانشمندان و آنانیکه می دانند با ارزش تر نزد خداوند است از آنانیکه علم و آگاهی ندارند نه تنها در کارهای دنیوی دانشمندان موفق و کارهای شان قابل قدر است بلکه در کارهای معنوی نیز ایمان صاحبان دانش ارزش بیشتری دارد. پس برای هر انسانی و هر مسلمانی لازم و ضرور است که دانش بیاموزند و آگاهی پیدا کنند اگر برای کارهای دنیایی خود رجوع به کسب دانش نمی کنند برای ارزشمند ساختن ایمان خود باید اقدام به این عمل کنند.

خلاصه اینکه علم و دانش دارای چنان اهمیت و ارزشی می باشد که پیامبران خداوند برای بدست آوردن آن خطر را قبول می کنند تا علم بیاموزند سختی ها را به جان می خرند تا آگاهی و علم بیشتری کسب کنند و تا آخرین توان خود کوشش میکنند تا علم بیاموزند و به آگاهی خود بیفزایند چنانکه در سوره کهف (65-76) در باره قصه حضرت موسی و خضر آمده است.

4)     آیاتی که واژه علم به صراحت در آنها نیامده، امّا مفهوماً در باره علم است و بر آن تطبیق می شود؛ اگر چه می توانیم از تمام آیات قرآن کریم تاکید و اشارات که برای کسب علم و دانش کرده بدانیم  اما تعدادی زیادی از آیات در قرآن وجود دارد که صریحاً بر کسب علم اشاره نشده اما می توانیم از مفهوم اصلی آیات بدانیم که در باره علم و دانش اشاراتی داشته است.